Θυμάμαι πριν μερικά χρόνια, που πήγα μετά από καιρό στο οικογενειακό εξοχικό να κάνω διακοπές με τους γονείς μου και η αλήθεια είναι ότι ήταν πολύ ωραία.
Για …περίπου δύο ώρες! Μετά η μάνα μου άρχισε να πατάει τα κουμπιά μου και με εκνεύρισε τόσο που σηκώθηκα και έφυγα.
Το συζήτησα με την ομάδα του Women’s Bible και με ρωτήσαν το εξής:
«Ξέρεις γιατί γνωρίζει τόσο καλά τα κουμπιά σου;»
«Όχι, δεν έχω ιδέα», απάντησα εγώ.
«Γιατί αυτή είναι που τα έφτιαξε…»
Πλησιάζει πάλι ο καιρός που πολλές από εσάς ενδέχεται να δείτε πάλι τους δικούς σας. Και ξέρω επιπλέον ότι πολλές από εσάς έχετε τα κουμπιά σας, και οι γονείς σας τα ξέρουν αυτά.
Είναι απίστευτο να βλέπεις γυναίκες, πατημένα τριάντα, πατημένα σαράντα, πατημένα πενήντα, επιτυχημένες γυναίκες, να γυρνούν από μία επίσκεψη στους γονείς τους αναστατωμένες και ταραγμένες σαν να γυρνούν από πόλεμο.
Ο τρόπος σκέψης μας και πως μπορεί να αλλάξει
Οι ψυχολόγοι περιγράφουν τις διακοπές με τους γονείς ως επιστροφή σε ένα πεδίο ψυχολογικού πολέμου, από όπου οι πελάτες τους επιστρέφουν κάθε φορά με νέα τραύματα.
Και αν το παραπάνω σας φαίνεται πολύ μελό, σκεφτείτε ότι μέχρι την ηλικία των τριών ετών, έχει διαμορφωθεί σε μεγάλο βαθμό το λογισμικό μας. Το πρόγραμμα με το οποίο θα λειτουργήσουμε στην υπόλοιπη ζωή μας. Οι παιδικές μας εμπειρίες είναι αυτές που μας πλάθουν κατά βάση.
Σκεφτείτε λοιπόν ότι ξαναβρίσκεστε με τους γονείς σας, με όποια αφορμή. Αυτοί σας διαμόρφωσαν. Και δεν είναι τέλεια πλάσματα, είναι άνθρωποι με ελαττώματα. Είτε δεν ήξεραν καλύτερα, είτε δεν κατάφεραν καλύτερα.
Οι ατέλειές τους έχουν δημιουργήσει ιούς στο λογισμικό των παιδιών τους. Νομίζει κανείς πως αυτό που λέμε παιδικό τραύμα προκαλείται από κάτι μεγάλο, μία καταστροφή, μια εκδήλωση έντονα κακοποιητικής συμπεριφοράς.
Όμως ένα τραύμα που προκαλείται και χτίζεται σιγά σιγά και μέρα με τη μέρα μπορεί να είναι εξίσου καταστροφικό. Ας πούμε ένας γονέας που επικρίνει το παιδί του συνεχώς και αδιάλειπτα, κάθε μέρα. Το τραύμα που δημιουργείται είναι εξίσου βλαβερό και εξίσου μόνιμο.
Είναι όμως δύσκολο να δούμε τις ατέλειες στον εαυτό μας, τους ιούς που μολύνουν το λειτουργικό μας σύστημα. Συχνά, ένα πρόβλημα που νομίζουμε πως είναι δικό μας δεν είναι στην πραγματικότητα δικό μας πρόβλημα. Νομίζουμε ότι κάτι μας αφορά, ότι κάτι πάει στραβά, αλλά είναι απλώς μία στρεβλή ιδέα μέσα στο κεφάλι μας. Και ποιος την τοποθέτησε εκεί;
Δεν είναι δύσκολο να μαντέψει κανείς. Νιώθουμε, ας πούμε, ανάξιες να αγαπηθούμε, επειδή κάποιος γονιός μας εγκατέλειψε, φυσικά ή συναισθηματικά. Νιώθουμε κακές, επειδή κάποιος γονέας που δεν μπόρεσε να διαχειριστεί τον αυθορμητισμό μας μας αποκάλεσε κάποτε «κακά παιδιά». Νιώθουμε ότι μας περιφρονούν, επειδή κάποτε ο πατέρας ή η μητέρα μας περιφρόνησε κάποια προσπάθειά μας.
Η λίστα περιστατικών μπορεί να συνεχιστεί επ’ άπειρον. Ας πούμε, νιώθεις ότι δεν αξίζεις, επειδή σε ταπείνωναν διαρκώς όσο μεγάλωνες.
Προσπαθείς να σώσεις όλον τον κόσμο επειδή νοιώθεις ότι δεν μπόρεσες να σώσεις το γονιό σου από κάποια αρρώστια, από την κατάθλιψη, ίσως και από κάποιον εθισμό. Δεν μπορείς να παραδεχτείς τίποτα στραβό για την οικογένειά σου, επειδή κάποιος γονέας ήταν υπερβολικά αυστηρός και απαιτούσε να τον υπακούς, παντού και πάντα, κι έτσι αν κάνεις κριτική στο γονέα αυτόν θα είναι τουλάχιστον βλασφημία.
Όλα αυτά δεν λέγονται για να αρχίσεις να μοιράζεις ευθύνες παντού. Είναι για να μπορέσεις να καταλάβεις καλύτερα τον εαυτό σου, όπως κι αν έχει διαμορφωθεί από γονείς και περιστάσεις αυτός ο εαυτός. Η απάντηση σε όλα τα παραπάνω είναι ευτυχώς η νευροπλαστικότητα, ή αλλιώς η νευρωνική πλαστικότητα. Δηλαδή, ακόμη και το λογισμικό μας μπορεί να αλλάξει.
Μπορεί να είναι δύσκολο να αναιρέσει κάποια τις ζημιές που μπορεί να έχουν γίνει κατά τη διάρκεια της παιδικής της ηλικίας. Γίνεται ακόμη δυσκολότερο καθώς μεγαλώνει, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η αλλαγή είναι ανέφικτη.
Τίποτα δεν είναι ολωσδιόλου μη αναστρέψιμο, ούτε καν ο αυτισμός, ούτε καν η σχιζοφρένεια, ούτε καν η υψηλή ή χαμηλή νοημοσύνη. Υπάρχει πάντοτε κάποιος εξωτερικός παράγοντας του περιβάλλοντος που εμπλέκεται σε τέτοιες συμπεριφορές. Και έτσι οι συμπεριφορές μπορούν να αλλάξουν.
Κάνε ένα virus scan στον εαυτό σου
Προσπάθησε την επόμενη φορά που θα πρέπει να κάνεις διακοπές στο πατρικό σου, να μην το δεις σαν υποχρέωση απέναντι στους γονείς σου. Να μην το δεις καν σαν λύση ανάγκης, λόγω περιορισμένων οικονομικών μέσων. Προσπάθησε να το δεις σαν προνόμιο, σαν δώρο.
Και όταν θα ξαναβρεθείς σε γονικό περιβάλλον, τρέξε ένα virus scan στον εαυτό σου. Δες που αντιδράς, πότε χάνεις την ψυχραιμία σου, σε ποιες περιστάσεις μελαγχολείς, πότε αισθάνεσαι αποδιοπομπαίος τράγος, πότε αυτοκατηγορείσαι, πότε θυματοποιείσαι, πότε νιώθεις μειωμένη ή πικραμένη ή ξένη.
Κι όταν διαπιστώσεις αυτές τις αντιδράσεις, αναζήτησε τα αίτιά τους. Πότε και σε ποια περίπτωση συμβαίνει αυτό που συμβαίνει; Γιατί; Τι το προκαλεί; Ο ένας γονιός έρχεται και σου παραπονιέται για τον άλλο, για παράδειγμα;
Νιώθεις κι εσύ κάπως έτσι; Έλα να μιλήσουμε από κοντά
Δέχεσαι γκρίνια, κριτική, σαρκασμό και ειρωνεία για ό,τι κάνεις; Ακόμη και τώρα; Ένας γονιός αγαπάει πιο πολύ τον αδελφό ή την αδελφή σου από σένα, και σε κάνει να νιώθεις πάντα τελευταία και μειονεκτική; Νιώθεις αόρατη μέσα στο πατρικό σου; Ότι δεν σε ακούν και ότι δεν σε βλέπουν; Μιλάς και σε αγνοούν; Κάποιος γονέας αναζητά συναισθηματική υποστήριξη στη ζωή του μονάχα από σένα, απομυζώντας σε; Ή μήπως κάποιος γονιός υπερασπίζεται τον άλλο γονέα, ή κάποιον συγγενή σου, που σου έκανε τη ζωή μαύρη όταν ήσουν παιδί;
Διαπιστώνεις λοιπόν το τραύμα, διαπιστώνεις και την αιτία του. Και τώρα έρχονται τα δύσκολα. Πρέπει να ωριμάσεις. Δεν είσαι ώριμη, δεν είσαι ενήλικας αν δεν έχεις
«θάψει» τους γονείς σου, λένε. Όχι κυριολεκτικά, φυσικά. Δεν είσαι ενήλικας αν συναισθηματικά και πνευματικά δεν τους έχεις αποχωριστεί. Ο ομφάλιος λώρος κόβεται μετά τη γέννα. Ο ψυχολογικός όμως λώρος αργεί να κοπεί. Σε ακραίες περιπτώσεις δεν κόβεται ποτέ.
Σε κάποιες φυλές ιθαγενών υπάρχουν τελετές που οριοθετούν την αποκοπή των νέων από τους γονείς τους.
Υπήρχαν φυλές όπου τα νεότερα παιδιά ενηλικιώνονταν όταν ξαφνικά, μέσα στη μέση της νύχτας, οι πιο ηλικιωμένοι της φυλής τα απήγαγαν από τα σπίτια τους. Ο απότομος αυτός χωρισμός υπενθύμιζε στους νέους ότι έπρεπε να αποχωριστούν κάποτε από τις ανέσεις της οικογενειακής τους εστίας.
Το να παραμείνει κάποια δίπλα στην οικογενειακή εστία σημαίνει, κυριολεκτικά και μεταφορικά, ότι εξαλείφει τις πιθανότητες που έχει να διαπρέψει ως ενήλικας.
Βάλε τα όρια σου στους γονείς σου
Δεν υπάρχουν στη δικιά μας κουλτούρα τέτοιες τελετές. Πρέπει να φτιάξει ο καθένας τη δικιά του. Δεν είναι εύκολη δουλειά. Αλλά μπορεί να ξεκινήσει χτίζοντας όρια.
Βρες μία ευκαιρία να πεις στο γονέα που σου δημιουργεί το πρόβλημα ότι η συμπεριφορά του ή τα λόγια του δεν σου είναι ευχάριστα, πες του ότι αν συνεχίσει απλώς θα υποχρεωθείς να μην δώσεις απάντηση ή να φύγεις.
Αν είσαι τυχερή θα σε καταλάβουν και θα συμμορφωθούν. Αν δεν είσαι όμως, θα ανασύρουν κάθε πιθανό και απίθανο όπλο –ντροπή, ενοχή, πίεση- προκειμένου να διατηρήσουν την τοξική πλην απαραίτητη, ως φαίνεται, για αυτούς συμπεριφορά. Και για να επαναλάβω μία συμβουλή που μου έδωσαν και μένα κάποτε: είναι καλό να νιώθεις ενοχές απέναντι στους γονείς σου. Σημαίνει πως η δουλειά του διαχωρισμού έχει ήδη ξεκινήσει.
Θυμάμαι όταν είχα προσπαθήσει να θέσω τα όρια μου στη μητέρα μου. Για το μεγαλύτερο κομμάτι της ζωής μου θυμάμαι ότι μου έλεγε μυστικά που δεν έπρεπε να τα πω στον πατέρα μου.
Ως αποτέλεσμα, έμαθα να κρατάω μυστικά και από τους άνδρες με τους οποίες σχετιζόμουν. Και κατέστρεψα πολλές καλές σχέσεις έτσι. Πολύ συχνά ακολουθούμε στις σχέσεις μας ένα γνωστό οικογενειακό μοτίβο. Επώδυνο ή ανόητο ή βλαβερό. Το ακολουθούμε γιατί μας είναι οικείο.
Κάποτε λοιπόν η μητέρα μου μου έστειλε μήνυμα για να κρατήσω ακόμη ένα μυστικό της. Και της απάντησα: «Εμένα μου αρέσει να μιλάω, ανοιχτά, πάντα και για όλα. Δεν μου αρέσει να κάνω πράγματα στα κρυφά ή να κρατώ μυστικά πλέον. Έπαθα και έμαθα, και σε παρακαλώ να μην με υποχρεώνεις να το κάνω πια αυτό».
Έστειλα το μήνυμα εκείνο. Και ήταν η τελευταία φορά.
Τώρα πια, μετά από τόσα χρόνια, περνώ τις διακοπές μου με την οικογένεια που έφτιαξα εγώ: τον συντροφο μου, τις καλύτερές μου φίλες, το ηλικίας λίγων μηνών κοριτσάκι μου. Μία οικογένεια που δεν θα είχα αποκτήσει αν ακόμη ζούσα στο πεδίο μάχης και σχέσης αγάπης μίσους που είχαμε αναπτύξει με τη μητέρα μου.
Είμαι σίγουρη ότι κάποια μέρα, όταν η κόρη μου θα έχει μεγαλώσει αρκετά, και θα ξαναβρεθεί στο σπίτι για οικογενειακές διακοπές, θα έχει την οξυδέρκεια να διακρίνει αν πατάω τα κουμπιά της και θα έχει το θάρρος να μου ζητήσει να πάψω να το κάνω.
Μπορεί να με πειράξει αλλά πιστεύω πως θα της πω: «Χαίρομαι, παιδί μου, που φροντίζεις τον εαυτό σου». Και θα μπορέσουμε μετά να απολαύσουμε ένα οικογενειακό γεύμα εν ειρήνη, όχι σε κλίμα ψυχρού πολέμου.
Αν θες να γίνεις ψυχολογικά ανεξάρτητη και να έχεις πίστη στις δυνάμεις σου, δες εδώ